چکیده

این پژوهش با عنوان نقش جامعه در شکل گیری هویت جنسیتی انسان از دیدگاه قرآن و علوم بشری تدوین شده است که هدف آن بررسی هویت‌های جنسیتی در قرآن و علم بشری است. هویت ابعاد گسترده و گوناگونی دارد که یکی از انواع آن هویت جنسیتی است. هویت جنسی، علاوه بر جنبه‌های زیست شناختی و ژنتیکی، می‌توان به نگرش‌های والدین و گرایش‌های فرهنگی نیز اشاره کرد؛ به عبارت دیگر، آموزش‌های خانوادگی و اجتماعی علاوه بر جنبه‌های زیست شناختی و ژنتیکی، هویت جنسی شخص را می‌پذیرد. نقش جنسی با هویت جنسی ارتباط دارد. عامل عمده در کسب نقش مناسب جنسی، یادگیریهای فرد است. که در این رابطه نظریات گوناگونی را هر کدام از روانشناسان ارائه داده‌اند و به نوعی قرآن به نقد هر یک از این نظریه‌ها پرداخته است. قرآن کریم در آیاتش به ثنویت و دوگانگی در آفرینش اشاره دارد و با دقت در این روند مشخص می‌گردد که دوگانگی در خلقت به هیچ وجه مستلزم آن نیست که مرد ذاتا و منحصرا فعال و زن به همان نحو منفعل باشد و یا اینکه بر اساس فرقه‌هایی مانند فمینیسمت مبارزه با ستم‌های اجتماعی نسبت به زنان و کسب تساوی اجتماعی و سیاسی با مردان باشد. آیات الهی خداوند متعال به نوعی به این فرقه پاسخ داده‌اند و به نظریه‌های آن اشکال وارد شده است. با توجه به پژوهش این تحقیق، روش این پژوهش توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای می‌باشد.

کلیدواژه‌ها: هویت جنسی، نقش جنسیتی، جامعه‌پذیری، هویت جنسیتی، هویت

مقدمه

انسان موجودی اجتماعی و دارای هویت اجتماعی است. هویت اجتماعی ناظر به ویژگی‌هایی است که افراد و گروه‌ها در روابط اجتماعی، به واسطه‌ی آن ویژگی‌ها، خود را از افراد و گروه‌های دیگر متمایز می‌کنند و با اعضای گروه خود متحد می‌سازند.

هویت جنسی از اقسام هویت اجتماعی می‌باشد و به معنای پاسخی است که مرد یا زن به پرسش‌های «من کیستم؟» و «زن کیست؟» و «مرد کیست؟» می‌دهد تا بدین‌وسیله، خود را از جنس دیگر متمایز سازد. در جامعه‌شناسی این مفهوم اشاره  بر شرایطی روانی دارد که در آن شخص خود را به عنوان مرد یا زن معرفی می‌کند. این امکان  وجود دارد که فردی که دارای همه  ویژگی‌های بیولوژیکی مردانه است باور داشته باشد که زن است.

هویت جنسیتی فرد در واقع شامل رفتارهای بیرونی فرد در جامعه، خانواده و یا در ذهن خود فرد است که ممکن است مردانه یا زنانه باشد.

برخی بین "جنس" و "جنسیت" تفاوت قائل شده‌اند و عقیده دارند جنس به تفاوت‌های بیولوژیکی زن و مرد اشاره دارد و جنسیت ویژگی‌های شخصی و روانی ست که جامعه آن‌ها را تعیین می‌کند.

اگر این هویت به درستی شکل نگیرد و دچار اختلال شود، مسلماً مشکلات بسیاری در زندگی اجتماعی و فردی انسان‌ها به وجود می‌آید.بخشی از هویت جنسیتی انسان در خانواده و برخی در جامعه شکل می‌گیرد. آموزه‌های برخاسته از فرهنگ و مذهب در جامعه  می‌توانند سبب شکل‌گیری و یا تغییر این هویت شوند. در مورد نقش جامعه بر شکل‌گیری هویت جنسیتی انسان تردیدی نیست گرچه در مورد سهم آن اختلاف نظر وجود دارد.

در این پژوهش ما در پی پاسخ به این سؤال هستیم که طبق آیات الهی، جامعه چه نقشی در این شکل‌گیری دارد؟همچنین علوم بشری مانند جامعه‌شناسی و روانشناسی که در این مورد بحث کرده‌اند چه نظری دارند؟ برآیند این دو نظر چگونه است؟

با پاسخ به این سؤالات می‌توان با ارائه راهکارهای اسلامی، نقش جامعه را در روند شکل‌گیری این هویت در مسیر درست، تبیین و تقویت نمود.

به نظر می‌رسد هردو نظر(قرآن و علوم بشری) به نقش سلبی و ایجابی جامعه در شکل‌گیری هویت جنسیتی قائل باشند.

با این عنوان، ظاهراً تحقیق مستقلی انجام نشده است.

نتیجه گیری

نتایج به دست آمده از مطالعه و پژوهش در موضوع «نقش جامعه در شکل گیری هویت جنسیتی انسان از دیدگاه قرآن و علوم بشری» بدین شرح است:

1- نگرش دقیق به آیات و روایات نشان می دهد که اسلام به تفاوت‌های زیستی و طبیعی و روانشناسی زن و مرد معتقد است و آن را می پذیرد.

2- یک کودک هویت جنسیتی خود را بعد از مرحله‌ی رشد جنسی، به هویت جنسیتی خود پی می‌برد که این امر در شرایط طبیعی، هویت جنسیتی افراد؛ از زن و مرد بودنش و صفت‌ها، ارزش‌ها، رفتارها و ویژگی‌هایی که به خود نسبت می‌دهد و با هنجارها و ارزش‌هایی که در جامعه و فرهنگ برای زنان و مردان موجود است، تطابق دارد.

3- افراد بر اساس دیدگاه‌های جامعه زنانگی و مردانگی را درونی می کند و جنسیت‌مند می‌شود. اغلب این افراد خاصیت مردانگی و زنانگی دارند و بر اساس وضعیت زیست‌شناختی و مقوله‌های اجتماعی ـ فرهنگی هویت جنسیتی خود را شکل می‌دهند. بنابراین جامعه تأثیر بسزایی در هویت جنسیتی مردان و زنان به خصوص زنان دارد و این نظر بیشتر جامعه پردازان نسبت به هویت جنسیتی می باشد.

4- از دیدگاه روانشناسان ، خانواده اولین فضای تشکیل هویت جنسیتی یک فرد از زمان کودکی می باشد که این روند با تأثیر جامعه همراه است. در حقیقت در میان نهادهای گوناگون اجتماعی، خانواده بهترین کانون برای تشکیل هویت جنسیتی افراد شناخته شده است و که از کودکی، اگر مراحل رشد از طریق خانواده مثبت شده باشد کودکان شناخت روشن و مثبتی از هویت خویش در جامعه به دست می آورند.

5- پرورش هویت و نقش جنسی از ابتدای امر تربیت، در دستور کار آیات قرار دارد بنابراین باید جنسیت کودک از همان کودکی به رسمیت شناخته شود و نقش جنسی از ابتدای کودکی به وی تعلیم داده شود و نیز باید از تبعیض جنسیتی به صورت جدی خودداری نمود.

6- برخی دیدگاه ها با تأکید بیش از حد بر تفاوت های بین زن و مرد آنها را چنان جدا از هم فرض می کنند که گویی خلقتشان از حقیقتی غیرواحد صورت گرفته است به عنوان مثال نظریه های فمینیستی برخاسته از نظریه‌های غرب است که توانسته است جامعه را مورد تأثیر جدی قرار بدهد. در این که مرد را موجودی سراسر شهوت و خشونت ترسیم کرده و فقط ابراز احساسات را امری زنانه می دانند. قرآن کریم تفاوت های جنسیتی را نمی پذیرد و هر یک از زن و مرد را در روح الهی برابر می داند. همچنین هر دو جنس از حقیقتی واحد آفریده شده‌اند و هیچ یک بر دیگری برتری ندارد. از دیدگاه اسلام ، جامعه پذیری هویت های جنسیتی اگر بر اساس مساوات و تشابه جنسی کامل باشد را قبول نمی کند. بر این اساس می توان گفت آن نوع از جامعه پذیری نقش های جنسیتی که هماهنگ با تفاوت های جنسی طبیعی و در راستای جامعه اسلامی باشد مورد پذیرش واقع می شود برای مثال آماده ساختن دختران برای پذیرش نقش مادر، همسری و ... .