نشست علمی پژوهشی «تاثیر شرایط اجتماعی در شکل گیری شیوه های جدید عزاداری محرم در دولت صفویه» با حضور دکتر سید مرتضی حسینی شاهترابی و حجت الاسلام والمسلمین سید ناصر موسوی به همت انجمن علمی پژوهشی تاریخ معاونت پژوهش جامعه الزهراء (سلام الله علیها) سه شنبه 16 مهر1399 در سالن نشستهای پژوهشگاه حضرت معصومه (سلام الله علیها) با افراد محدود و رعایت پروتکل های بهداشتی برگزار شد.
در ابتدای نشست، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید ناصر موسوی گزارشی از نشست پیشین و شکل گیری شیوه های جدید و عزاداری در دولت آل بویه ارائه دادند و خاطر نشان کردند این نشست در ادامه سلسله نشست های شکل گیری شیوه های جدید عزاداری در دولت های اسلامی است و هدف از این نشست تطبیق شرایط دولت های شیعی با شرایط اتفاق افتاده در جامعه امروز و تغییر شیوه های عزاداری با توجه به گسترش بیماری کرونا می باشد.
سپس دکتر سید مرتضی حسینی شاهترابی درباره اهمیت و جایگاه مطالعه تاریخ صفویه در مطالعات تاریخ‌پژوهی ایران اسلامی و فرهنگ‌پژوهی توضیح دادند و قلمرو زمانی  این حکومت را از ۹۰۷ تا 1135هجری قمری تعیین کردند و صفویه را شبیه ‌ترین و نزدیک‌ ترین دوره تاریخی اسلام به تاریخ امروز کشور شمردند. از این جهت که مذهب رسمی دولت صفویه مذهب شیعه است و علمای شیعه در این دوره رابطه بسیار نزدیکی با حکومت داشته و از حکومت پشتیبانی میکردند. این دوره از نظر فکری در تاریخ شیعه بسیار اثرگذار است و از نظر فرهنگی در دوره صفویه آیینهای شیعی به رشد خود میرسند؛  از منظر تاریخ علم، برای نخستین بار رساله فقهی شیعه به زبان فارسی در این دوره تدوین میشود و تفکر فقهی، پارادایم غالب و مسلط علوم شیعی می‌گردد و از نظر اجتماعی، تقابل و تضاد تصوف و فقه شیعی را از همین دوره به شکل آشکار می بینیم.  
در دولت صفویه از نظر مذهبی چهار مناسبت سوگواری مذهبی داشتند که برای آن مراسم می¬گرفتند:
 1- روز عاشورا2-اربعین3- روز ۲۸ صفر 4- ۲۱ ماه مبارک رمضان.
دکتر شاهترابی در پاسخ به پرسش از  شیوه‌های متداول عزاداری عاشورا در دوره صفویه  بیان نمودند:
 برنامههای عزاداری عاشورا در این دوره  در پنج محور خلاصه می‌شد:
1.  روضه خوانی که در این روزها از کتاب روضة الشهدای ملا حسین واعظ کاشفی خوانده می‌شد.
2.  سخنرانی که پیش از روضه و در مورد اهداف و فلسفه قیام امام حسین بود.
3.   نوحه خوانی و سیه زنی  در تکیه ها، خیمه ها، میدان ها و محلات.
4.   دسته گردانی، که در روزهای مختلف به غیر از عاشورا در سه شب به صورت عمومی انجام می گرفت؛ در روز عاشورا دسته ها در شهر ها، حرکت و در کنار مزار یکی از بزرگان تجمع می کردند و در آنجا یک خطیب و روضه خوان به سخنرانی و روضه خوانی میپرداخت؛ در اصفهان، این تجمع در مقابل  کاخ عالی قاپو بود.
5.   آیین دفن شوندگان که مخصوص صوفیان بود، آنها گودالهایی را حفر و خود را در آن دفن میکردند و  فقط سرشان از خاک بیرون بود که سرهای بریده شهدای کربلا را تداعی می‌کرد.
جناب شاهترابی استاد مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) خاطر نشان کردند که در ابتدای دوره صفویه فقط روز عاشورا عزاداری صورت می گرفت و از اواسط این دوره، ۱۰ روز عزاداری مرسوم شد. به دلیل اهمیت عاشورا در تاریخ دولت صفویه به هیچ عنوان این عزاداری تعطیل نمی شد به گونهای که حتی در جنگ با ازبکان که مصادف با عاشورا شده بود، عزاداری خود را تعطیل نکردند یا در سالی که محرم با عید نوروز تلاقی پیدا کرد، با این که جشن نوروز یکی ازمهم ترین آیین های عصر صفویه بود، این جشن را تعطیل و به عزاداری روز عاشورا پرداختند؛ آیینهای دینی به خصوص عزاداری امام حسین دارای قداست بود به گونهای که هر کس در این روز از دنیا می رفت او را شهید می دانستند .
استاد محترم در پاسخ به اینکه آیا در این دولت، امکان تعطیلی و تغییر عزاداری است؟ اظهار داشتند  که چون عزاداری از آیینهای تقویت هست پس تعطیلی بردار نیست؛ اما می توان شیوه آن را به نحو خانوادگی خصوصی تغییر داد، در این امر به فتوای علامه مجلسی، مبنی بر عزاداری همراه با خانواده و تعطیلی کارهای روزمره، استناد کردند.

حسینی, [15.10.20 11:02]
در ادامه حجت الاسلام و المسلمین موسوی با اشاره به ویژگی ها و کارکردهای آیین ها، به ویژه آیین های «تقویت» بیان کردند که در قبال برگزاری عزاداری، نظرات مختلفی مطرح شد، آنچه مخالفان مراسم مذهبی و کسانی که قبل از گسترش ویروس کووید 19 یا کرونا با مراسم مذهبی به ویژه عزاداری بیان می کردند، خارج از بحث این نشست است؛ اما در مجموع متدینان و موافقان و حامیان برگزاری عزاداری، در مواجهه با شرایط کنونی، سه نظر عمده مطرح کردند: عده ای از تعطیلی مراسم به صورت موقت حمایت کردند و سلامت مردم را مهم تر از برگزاری مراسم دانستند، دسته دوم معتقد بودند در شرایط جدید و با وجود کرونا نیز مراسم باید طبق معمول برگزار شود و چه بسا باید توجه بیشتری شده تا جبران کوتاهی ها باشد، این دسته انتشار این ویروس را انکارکرده و یا بی تاثیر و کم تاثیر می دانند؛ دسته سوم معتقدند برگزاری مراسم به دلیل منافع و کارکردهایش نباید تعطیل شود و مضرات اجتماعی و اقتصادی آن قابل جبران نیست؛ اما خطر ابتلا و انتشار ویروس هم جدی است؛ بنابراین پیشنهاد می کنند عزاداری به صورت محدود و مشروط برگزار گردد.
ایشان با تاکید بر مطلوبیت نظر سوم، تاکید کردند با توجه به گزارش های موجود در دولت صفویه و تجربه مسلمانان و شیعیان در آن دوره تاریخی و با توجه به مطلوبیت عزاداری مشروط و محدود، سوگواران باید در شیوه های برگزاری خلاقیت داشته و بر اساس شرایط جدید، اصل عزاداری را حفظ و با شیوه های جدید، آن را رونق بخشند.
با اشاره به ظرفیت رسانه و فضای مجازی و دغدغه ارتباط بیشتر اعضای خانواده ها، می توان به عزاداری های خانوادگی و محلی (با تعداد افراد کم) تعداد مجالس را بیشتر و افراد هر مجلس را کم کرد و با گستردگی و پراکندگی بیشتر، رونق بهتری به مجالس داد و در عین حال همه دستورالعملها را هم رعایت نمود؛ فضای مجازی و رسانه نیز محدودیت های زمانی و مکانی را کم کرده و می توان با رعایت فاصله اجتماعی و با استفاده از این ظرفیت، مجالس جدیدی را طراحی و در معرض استفاده سوگواران قرار داد.
در پایان جلسه قرارشد حاضران و شرکت کنندگان از طریق فضای مجازی سوالات خود را مطرح کرده و پاسخهای خود را دریافت کنند.