قربان و غدیر، نقطه تلاقی شان امامت و ولایت است، آن هم ولایت مطلقه كلیه، یعنی ولایتی كه بر همه مخلوقات از قبیل جمادات، گیاهان، حیوانات، انسان و فرشتگان عرضه شد و در رسول اكرم(ص) امیر المؤمنین علی (ع)و یازده جانشین آنهاست ـ تمام درجات و مناجات پیامبراكرم (ص) اولیاء و اوصیاء به همین ولایت برگشته و این ولایت از فنای بنده در حق و بقای بنده به وسیله حق سرچشمه می گیرد. 

قربان از قرب به معنای نزدیكی و تقرّب گرفته شده. اوّلین قربانی كه در تاریخ بشر كنونی پذیرفته شد، مربوط به حضرت هابیل(1) ـ علیه السلام ـ است. در میان اقوام پیشین هم رسم بر این بود كه برای تقرّب به معبود یا معبودان خود قربانی كنند. این مسأله ادامه یافت تا هنگام نبوّت حضرت ابراهیم خلیل ـ علیه السلام ـ در این هنگام ایشان سه مرتبه در رؤیای صادقه دیدند كه خداوند ایشان را به ذبح فرزند امر می فرمایند. آنگاه كه برای ایشان یقین حاصل شد كه رؤیا صادقه است، خود را برای اجرای فرمان الهی آمده كردند، ولی تیغ، گلوی فرزند ایشان حضرت اسماعیل ـ علیه السلام ـ را نبرید، و به امر الهی قوچی را به عنوان قربانی به جای فرزندشان، ذبح كردند. این قضیه مبنای عید قربان در اسلام هم قرار گرفت. بعد از ذكر تاریخچه اجمالی عید قربان باید مطالب ذیل را ذكر كنیم:

اوّلا: در روایات ما كلمه «قربانی» در مواردی ذكر شده مثل «الصلوة قربان كل تقی» نماز مایه تقرّب هر شخص پرهیزكار به خداوند است. پس با توجه به روایت شریفه «قربان»، «آنچه مایه تقرّب الی الله» است، صرفاً در ذبح حیوان خاصّ خلاصه نمی شود، بلكه مفهومی بسیار گسترده تر از آن دارد.

و بالاترین و عالی ترین مصداق «قربان»، جهاد با نفس و گشتن و از بین بردن رذائل نفسانی و اخلاقی است كه در حدیث شریف «موتوا قبل ان تموتوا» یعنی بمیرید پیش از آنكه شما را بمیرانند، بدان اشاره شده دارد. معنای «موتوا» در حدیث فوق این است كه نفسانیت خود را ذبح كنید و از منیت ها و هواهای نفسانی كاملا جدا شوید تا به جوار قرب الهی دست یابید.

پیوند روز عید قربان با عید غدیر كه عید ولایت مطلقه كلیه الهیه است، این است كه در روز عید قربان رذائل و هواهای نفسانی را در درون خود ذبح و قربانی كنید تا با طهارت و پاكی روح، وارد، عید ولایت مطلقه كلیه الهیه حضرت امیر ـ علیه السلام ـ شوید زیرا مسأله ولایت حضرت امیر ـ علیه السلام ـ آن قدر پاك و طاهر است كه، هرگز نمی تواند با آلودگی های باطنی، قدم در آن نهاد و خود را از موالیان واقعی حضرت امیر ـ علیه السلام ـ دانست.

امّا خود عید غدیر با قطع نظر از عید قربان،به منزله آخرین جزء از علّت تامّه نسبت به مبعث پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است. بلكه غدیر به منزله باطن یك چیز ظاهر و به منزله روح، نسبت به انسان است، زیرا تمامی خیرات و سعادات مشروط به ولایت امیر المومنین علی ـ علیه السلام ـ و فرزندانش ـ علیهم السلام ـ است. در روایات كثیره از طریق شیعه و اهل سنت وارد شده كه نورهای پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ یكی بود تا این كه در صلب عبدالله و عبدالمطلب از هم جدا گشته و خداوند، ولایت آنان را بر همه مردم واجب نموده است و این ولایت در روز غدیر آشكار شد،(2) به همین جهت در قرآن كریم آمده: «امروز «روز غدیر» دینتان را برایتان كامل و نعمتم را بر شما تكمیل و دین اسلام را برای شما انتخاب نمودم».(3)

البته نكته اساسی در پیوند عید غدیر و قربان آن است كه در قرآن می خوانیم: زمانی كه خداوند حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ را به امتحانات گوناگون آزمود و ایشان همه آنها را به اتمام رساند، خداوند به ایشان فرمود: تو را امام برای مردم قرار دادم و او گفت آیا از ذریه من هم كسی به امامت می رسد، خداوند فرمود، عهد من «امامت و ولایت» به ستمگران نمی رسد.(4)

از آیه شریفه فوق استفاده می شود كه حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ پس از تحمّل آزمایش های سخت كه از جمله مهم ترین آنها قربانی فرزند بود به مقام امامت رسید، و این امر نشان گر آن است كه نقطه مشترك روز عید قربان و روز عید غدیر از لحاظ معرفتی و با نگاهی عمیق، امر ولایت و امامت است.

اگر حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ ، فرزند خود را به قربانگاه آورد تا مایه تقرّبش به ذات اقدس الهی شود، حضرت امیر ـ علیه السلام ـ هم تمام هستی اش را قربانی راه خدا نمود.

از دیگر اشتراكات عید غدیر و عید قربان، مسأله فضیلت این دو عید اكبر الهی است: از امام رضا ـ علیه السلام ـ روایت شده است كه فرمودند: در روز قیامت، چهار روز با شتاب به خدا می رسد، همان گونه كه عروس به حجله خود می رسد. پرسیدند این چهار روز كدام است؟ حضرت فرمودند: روز قربان، روز فطر، روز جمعه و روز غدیر كه روزی است كه ابراهیم خلیل ـ علیه السلام ـ در آن از آتش رهایی یاف و به جهت سپاسگزاری، آن روز را روزه گرفت و نیز روزی است كه در آن روز پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ حضرت امیر ـ علیه السلام ـ را به عنوان جانشین خود معرّفی و فضیلت های او را بیان نمود و خداوند بدین وسیله دین را كامل كرد و حضرت امیر ـ علیه السلام ـ به خاطر شكرگزاری این روز را روزه گرفته است.(5)

این روز روز كمال، روز ناراحتی شیطان و روزی است كه اعمال شیعه و دوستداران آل پیامبر پذیرفته شده و خداوند عمل مخالفین آنها را باطل و نابود می گرداند و این همان است كه خداوند در آیه 23 سوره فرقان می فرماید: «آن اعمال اعمال مخالفین اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را باطل و نابود نمودیم».

وجه اشتراك دیگر غدیر و قربان را باید در خود نام غدیر جستجو كنیم، غدیر نام بركه ای است كه این واقعه اعلام ولایت امیر المومنین ـ علیه السلام ـ در نزدیكی آن واقع شده است. از سوی دیگر حاجیان هم كه به منی قربانی می فرستند. شهر مكّه كنار چاه زمزم قرار دارند كه آب پر بركتش به دعای حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ نیاز آبی همه زائران و ساكنان مكّه را تأمین می كند. بركه و چاه هر دو محل تجمع آب هستند و آب، مظهر پاكی است و تفسیر عرفانی آب، همان ولایت و امامت است، همان طور كه آب ظاهر را تطهیر می كند، طهارت باطنی هم بدون ولایت ممكن نیست.

لذا باز از هر دو عید قربان و عید غدیر، به پاكی ظاهری كه مظهرش آب است و پاكی و طهارت باطنی كه مظهرش ولایت است و معنای باطنی آب هم همان ولایت است دست می یابیم.

از سوی دیگر عید قربان در هشتم ذی الحجّه است و عید غدیر در هیجدهم ذی الحجّه لذا هر دو عید قربان و غدیر با حج گره خورده اند و این وجه اشتراك دیگری از قربان و غدیر است و شاید سرّ این كه بین این دو روز، هشت روز فاصله است این باشد كه بعد از آن كه انسان موفق شد به توفیق الهی باطن خود را از اغیار پاك نماید و هوا های نفس خود را قربانی كند، هشت روز تا ولایت فاصله دارد.

امّا استفاده از این ارتباط عمیق بین قربان و غدیر در افزایش، سطح معارف انسان چنین است: ما از مطالب گذشته به این مطلب رسیدیم كه قربان و غدیر، نقطه تلاقی شان امامت و ولایت است، آن هم ولایت مطلقه كلیه، یعنی ولایتی كه بر همه مخلوقات از قبیل جمادات،گیاهان، حیوانات، انسان و فرشتگان عرضه شد و در رسول اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ و یازده جانشین آنهاست ـ علیهم السلام ـ تمام درجات و مناجات پیامبراكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ اولیاء و اوصیاء به همین ولایت برگشته و این ولایت از فنای بنده در حق و بقای بنده به وسیله حق سرچشمه می گیرد.

پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در روایتی می فرمایند: اوّلین چیزی كه خدا آفرید نور من بود در حالی كه «آدم» هنوز در مرحله، آب و گل بود كه به همان ولایت اشاره دارد یا روایت امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ كه من ولی بودم در حالی كه «آدم» هنوز در مرحله آب و گل به سر می برد همان معنای ولایت را دارد. و از صاحب ولایت مطلقه با نام هایی مانند خلیفه اعظم، قطب اقطاب، انسان كامل، عقل اوّل و روح اعظم در عرفان یاد شده است.(6) و همین مسأله امامت و ولایت ركن ركین اعتقادات شیعه است كه به واسطه آن، شیعه از غیر شیعه در میان مسلمین متمایز می شود و در روایات كثیره، قبولی سایر اعمال یك فرد وابسته به پذیرش ولایت از سوی آن فرد شده و این مسأله عمق مسأله ولایت را می رساند.

پاورقی:  

1. ر.ک: مائده : 27.
2. ملکی تبریزی، میرزا جواد آقا، المراقبات، ص462 و 463.
3. مائده : 3.
4. بقره : 124.
5. همو، المراقبات، ترجمه محدث بندر ریگی، ابراهیم، انتشارات اخلاق، ص488، 1377ش.
6. همو،المراقبات، ص492.

منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات