به گزارش روابط عمومی و بین‌الملل، نشست علمی-پژوهشی «راهبردهای استمرار فرهنگ اربعین در تحقق تمدن اسلامی» از سوی معاونت پژوهش جامعه‌الزهرا علیهاالسلام در پژوهشگاه حضرت معصومه علیهاالسلام برگزار شد.

نظم معنوی حاکم بر مناسک اربعین حسینی

در این نشست، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد رهدار با اشاره به رصد ویژگی های اربعین در تحقق تمدن نوین اسلامی و تعمیم این ویژگی ها، گفت: ویژگی اول اربعین حسینی این است که در این منسک، نظم معنوی حاکم است که با نظم مدنی تفاوت دارد و تفاوت آن در نتایج و کارکردها است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: در نظم معنوی بداخلاقی، رذیله اخلاقی،گناه، دزدی و مانند آن وجود ندارد و منحصر به جریانات دینی است اما نظم مدنی با دنیای مادی سروکار دار،د مثلا با رعایت نظم مدنی، تصادف کم می‌شود، شهر کثیف نیست و غیره.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رهدار اضافه کرد: خروجی نظم معنوی آرامش است، هر چند که شاید آسایش نباشد، حال آنکه خروجی نظم مدنی آسایش است. حال تا چه حد  این دو نظم مذکور، در تحقق تمدن تاثیرگذارند باید دقت شود، اگر شاخصه‌های نظم معنوی نباشد محقق خواهد شد؟.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: با توجه به منسک اربعین در می‌یابیم که شاخصه‌های نظم مدنی در اربعین کم اما شاخصه‌های نظم معنوی به تمامه موجود است.

وی با بیان اینکه ویژگی اربعین، «نظم معنوی» آن است، عنوان کرد: بر خلاف آنچه که در بعضی موارد به ‌نظر می‌رسد شاید نظم دقیقی رعایت نشده باشد، مثلاً در مقوله‌ی بهداشت، اما وقتی به صورت کیفی‌تر تأمل می‌کنیم، متوجه می‌شویم که، در این‌جا نوعی نظم حاکم است که باعث می‌شود میلیون‌ها نفر در یک زمان و جغرافیای محدودی بتوانند حوائج عادی زندگی خودشان را تأمین ‌کنند و در عین حال، احساس سلوک در یک طریق معنوی داشته باشند.

منسک اربعین حسینی در واقع یک نوع اعتکاف جمعی سیار است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رهدار در ادامه به ویژگی دوم اربعین حسینی اشاره کرد و افزود:  ویژگی دوم توسعه معنایی برخی مفاهیم است. کنش ها نیز توسعه کمی می‌یابند و ما به نوعی شاهد معنویتی متفاوت از جنس معنویت‌های دیگر در اسلام هستیم.

وی ادامه داد: معنویت‌هایی مثل نماز ، روزه و دیگر مناسک معنوی در اسلام معمولاً یک مکان خاص و یک ثبات و تمرکزی دارد، اما منسک اربعین حسینی علیه‌السلام گویا یک اعتکاف سیار است.بر خلاف اعتکاف‌های پیشینی که مثلاً به مسجد یا  مکان مقدس دیگری می‌رویم و چند روز آن‌جا خود را محصور می‌کنیم و به صورت فردی یا متمرکز و ثابت به عبادت می‌پردازیم، این منسک اما از این ویژگی برخوردار است که عبادتش از جنس عبادت در حال حرکت است.

استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: منسک اربعین حسینی در واقع یک نوع اعتکاف جمعی سیار است که در آن هر اقدامی که انجام می‌دهیم، اقداماتی از جنس زندگیِ عادی مثل خوردن، حرف زدن، خوابیدن، نماز و هر کاری از این جنس کنش‌ها، خودش مصداقی از این عبادت و این اعتکاف سیّار است و در اینجا مفهوم «اعتکاف» توسعه می‌یابد.

برهم زدن مقیاس‌های عددی و آماری در اربعین حسینی

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رهدار با بیان اینکه سومین ویژگی اربعین حسینی، برهم زدن مقیاس‌های عددی و آماری و توسعه آن است، گفت: نکته قابل توجه این است که در جوامع امروزی نهایت اطعام یک وعده غذایی عظیم، چهار و نیم میلیون نفر با کمک 64 کشور ذیل هدایت صلیب سرخ به زلزله زدگان بوده است، حال آنکه در اربعین حسینی مردم نقش دارند و عهده‌دار چند وعده غذایی برای افرادی بیش از این تعدادند..

وی افزود: بالاترین تجربه‌های معنوی با جمعیت‌های میلیونی پس ازحج تمتع با جمعیتی حدود سه و نیم میلیون نفر، تجمع جمعیت صوفیان در مراسم مریدیه سنگال یا در داکای بنگلادش با جمعیتی بالغ بر پنج میلیون نفر بوده است و تجربه‌های جهانی مثل بازی‌های المپیک حدود پنج میلیون نفر، شاید به طور میانگین در تجربه‌های جمعیتی دینی و غیردینی نهایت حدود پنج میلیون نفر اجتماع کنند، حال آنکه اربعین حدود 25 میلیون نفر اجتماع می‌کنند چیزی حدود پنج برابر که این مقیاس یک برهم زدن عادی نیست و می‌توان از این برهم زدن مقیاس، درسی برای تحقق تمدن نوین اسلامی گرفت.

روحیه معنوی حاکم بر منسک اربعین حسینی باید در همه امور حاکم شود

استاد حوزه و دانشگاه، شرح صدر در عبادت را چهارمین ویژگی حاکم بر این منسک دانست و افزود: روحیه معنوی حاکم بر این منسک اگر در همه امور حاکم شود دیگر کار در ادارات، فردی،کسل کننده و حداقلی نخواهد بود. به عنوان مثال در اردوهای جهادی، با وجود دو برابر ساعت کاری ادرای، خسته نیستند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رهدار تصریح کرد: اقتضای تمدن اسلامی این است که بازیگران و افرادش با روحیه جهادی و حتی فراتر از آن باشند. به طور مثال اگر فردی که 60 سال عمر  دارد مانند چند روز پیاده‌روی اربعین زندگی کند و خسته و دلزده نشود و این شیوه رفتاری، سبک زندگیش شود، تمدن اسلامی تحقق می یابد.

وی یادآور شد: شاید تصور شود که برای تمام عمر اینگونه بودن قابل تحمل نیست اما تجربه زیستی افرادی که در کشورهای افریقایی با شرایط سخت زندگی کرده اند، ثابت می‌کند که ساختار وجودی بدن انسان به گونه‌ای خلق شده که می‌تواند به آن سبک زندگی کند. بدن انسان به وضعیت‌های مختلف عادت می‌کند. به طورمثال فرزند آیت‌الله بهجت در مورد ایشان می‌گوید که آیت‌الله بهجت 12 ساعت عبادت می‌کردند، بنابراین حلم تاریخی برای تحقق تمدن اسلامی لازم است.

اربعین حسینی هرسال در حال نوشدن، تغییر و تکمیل است

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به شتاب، رشد و تکمیل اربعین حسینی  در راستای تحقق تمدن اسلامی، گفت: اربعین پدیده‌ای در حال «نو شدن» و «تثبیت» است و تا زمانی که یک رویداد تثبیت نشود، قابل ارزیابی نخواهد بود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رهدار ادامه داد: اربعین حسینی هرسال در حال نوشدن، تغییر و تکمیل است؛ منسک اربعین هر سال جمعیتی بیش از سال‌های گذشته را به‌سمت خودش دعوت می‌کند که در واقع این ویژگیِ حرکت اربعین با یک شیب به آن، استعداد جهانی‌ شدن می‌‌دهد و ما در همین دهه‌ اخیر نرخ رشد و شتاب این شیب را به‌وضوح دیده‌ایم.

وی یادآور شد: گاه یک نظریه موجب به وجود آوردن امکاناتی می‌شود که به تحقق هدف کمک خواهد کرد هرچند نظریه خوبی نباشد، در زمان ضیاء الحق رییس جمهور پاکستان نظریه‌ای از جانب وی ارائه شد که هرچند قوی نبود اما به دلیل مقام بالای دولتی وی، مؤسسات، دانشگاه‌ها و مراکز علمی در راستای آن نظریه تاسیس شد.

تأثیر اربعین حسینی بر تحقق تمدن نوین اسلامی

استاد حوزه و دانشگاه با تصریح بر اینکه اربعین پدیده‌ای است که نیاز به بررسی و توجه دارد، تأکید کرد: علما، نخبگان نظری، جامعه‌شناسان و هنرمندان و غیره نتوانسته‌اند آن را توصیف و قضاوت کنند وتنها زمانی که به استقرار برسد، قابل ارزیابی خواهد شد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رهدار در پایان بیان داشت: نکته آخر اینکه باید توجه داشت که اربعین ظرفیت تکمیل و تغییر دارد و همین نو شدن هرساله نشانی از تحول بالای آن است و در تحقق تمدن نوین اسلامی تاثیرگذار است.

در پایان جلسه به سوال حضار نیز پاسخ داده شد.