نظارات عمومى
یکى از وظایف و دستورات دینى هر فرد مسلمان، پاسدارى دین، و حفظ حقوق مردم و سلامت و نظم جامعه اسلامى است. این موضوع در متون دینى به نام امر به معروف و نهى از منکر یاد شده است. در واقع خدا، به همه مسلمانان ماموریت داده است که چونان دیدبانى تیزبین و موشکاف، نگهبان و مراقب اجراى احکام و حدود اسلامى باشند، تا حیات اسلامى همیشه چون خون در قلب و دیگر اعضاى جامعه اسلامى جارى باشد.
امر به معروف و نهى از منکر، تعهد و مسوؤلیتى است که اسلام به دوش پیروان خود مىگذارد، تا نهال خوبىها و راستىها ریشه گیرد، و باور شود، و علفهاى هرزه کژى و ناراستى بخشکد. انجام این رسالت بزرگ، ضمانت اجرایى بر قوانین دین خواهد بود، تا از گزند حوادث و دستبرد نااهلان محفوظ بماند. و همین رمز گسترش و پیشرفت اسلام است.
کسى که به خدا و روز جزا ایمان دارد، و وعدههاى او را راست مىداند، نباید در راه انجام وظایف دینى سستى کند، و به خاطر استفاده بیشتر - از لذتهاى مادى - با گناه و ظلم بسازد و در برابر آنها بى تفاوت بماند.
در قرآن کریم آمده است: اى مسلمانان ! شما بهترین ملتها و جمعیتها هستید، اگر امر به معروف و نهى از منکر کنید و ایمان به خدا آورید.(1)
امر به معروف و نهى از منکر، دستورهاى فراموش شده دین را، به یاد مىآورد. زیرا انسانها نیازمند تذکر و یادآورىاند، و آنها را که به فرمان دین، پایبند نیستند، جهت مىدهد و آگاهى مىبخشد در نتیجه سیر اجتماع به سوى کمال متوقف نمىشود.
اگر امر به معروف و نهى از منکر تعطیل شود، مردم خوبىها را فراموش مىکنند، و به بدىها و پستىها مىگرایند، از آن بدتر، خوبىها، بد و بدىها خوب معرفى مىشوند. از اینجا است که اجتماع انسانى سقوط خواهد کرد و از آدمیت جز لباس زیبا، چیزى نخواهد ماند.
امر به معروف و نهى از منکر، تعهد و مسوؤلیتى است که اسلام به دوش پیروان خود مىگذارد، تا نهال خوبىها و راستىها ریشه گیرد، و باور شود، و علفهاى هرزه کژى و ناراستى بخشکد.
امر به معروف و نهى از منکر، در ردیف دیگر واجبات، مثل نماز و روزه نیست، بلکه نگهبان و پاسدار آنها است. چه آن که اگر در جامعهاى گناه و ظلم پیدا شد، از هر سو به گناهکار ظالم حمله مىشود و آنها نمىتوانند در جو و محیط اسلامى، حدود و مرزهاى اسلام را بشکنند، و برنامههاى آن را زیر پا نهند و احساسات پاک مردم را جریحهدار کنند، این محدودیت، رفته رفته آنها را تربیت خواهد کرد تا جایى که به حقیقت رسند، و یا اگر سنگدلى و گمراهى آنها به اندازهاى قوى باشد که تربیت اصیل و انسان پرور اسلام در آنها کارگر نشود، لااقل مزاحم ترقى و پیشرفت دیگران نمىتوان شد. و این خود، بزرگترین فائده و توفیق است.
امر به معروف در دو مرحله
دانستیم امر به معروف و نهى از منکر، وظیفه هر فرد مسلمان است، و اختصاص به گروه ویژهاى ندارد. ولى با در نظر گرفتن دیگر آیات قرآن، معلوم مىشود که این دو فریضه بزرگ در دو مرحله باید اجرا شود:
مرحله ابتدایى و مرحله عالى
مرحله ابتدایى: نیاز به تخصص و تبحر ندارد. همه پس از دانستن شرایط ساده آن، باید به این وظیفه اقدام کنند. همانطور که خواندن نماز و انجام سایر عبادتها و وظایف، چنین است و براى همه در هر درجه و مقامى که باشند، ضرورى است. مثلا مىدانیم که شراب و قمار در اسلام به شدت ممنوع و حرام است. اگر کسى آلوده به این دو گناه شد، باید دوستانه به او تذکر داد و از رفتار ناشایست او اظهار ناراحتى و تنفر کرد و در صورت لزوم، ترک معاشرت و دوستى نمود.
مرحله ابتدایى: نیاز به تخصص و تبحر ندارد. همه پس از دانستن شرایط ساده آن، باید به این وظیفه اقدام کنند. همانطور که خواندن نماز و انجام سایر عبادتها و وظایف، چنین است و براى همه در هر درجه و مقامى که باشند، ضرورى است. مثلا مىدانیم که شراب و قمار در اسلام به شدت ممنوع و حرام است. اگر کسى آلوده به این دو گناه شد، باید دوستانه به او تذکر داد و از رفتار ناشایست او اظهار ناراحتى و تنفر کرد و در صورت لزوم، ترک معاشرت و دوستى نمود.
این کار از عهده همه بر مىآید، و نیاز به دانستن زیانهاى الکل بر روى اعضاء بدن، و تشریح پزشکى آن و ضررهاى اقتصادى، اجتماعى، روانى قمار، و بحثهاى فنى و علمى در این زمینهها نیست و همچنین سخنورى و فن بحث و مناظره نیز نمىخواهد. یا اگر در ماه رمضان، روزهخوارى را دیدیم، باید با دلسوزى و بدون هیچگونه ترسى، نهى از منکر کنیم . چنین نیست که بگذاریم و بگذریم هیچ مسوؤلیتى نداشته باشیم و بگوییم انشاءالله امام زمان تشریف مىآورد و کارها را درست مىکند!
بدیهى است، آن کس در رکاب امام قائم(علیهالسلام) پیکار تواند کرد که هر روز در راه پیشرفت اسلام و به ثمر رساندن هدفها و برنامههاى آن، پیکار و مجاهدت کرده باشد.
البته امام خواهد آمد، و اصلاح جهانى خواهد کرد ولى از ما هم بازخواست مىکند، چرا نهى از منکر نکردى، مگر قرآن براى تو وظیفه معلوم نکرده بود؟
مرحله عالى: در این مرحله باید عدهاى از مسلمانان که شعله فروزان ایمان و عشق به خدا در سینههاشان مىفروزد، به سلاح دین و دانش زمان مجهز شوند تا بتوانند در برابر مخالفین بایستند، و اشکالها و مغالطههاى آنها را پاسخ گویند.
بدیهى است این گروه، باید اسلام را آنگونه که هست بشناسند و در متون دین صاحبنظر شوند و از روانشناسى و جامعه شناسى و دانستنىهاى لازم دیگر، به طور کافى بهره داشته باشند و داراى گفتارى شیرین و پر شور باشند تا بتوانند مردم را به نیکى و انسانیت دعوت کنند.
امر به معروف و نهى از منکر را، در مقیاس جهانى و علمى بگسترانند و از عهده بحث با مخالفت و دشمن بر آیند.
این معنى را مىتوان از آیه دیگر قرآن استفاده کرد: باید از شما، گروهى در کار دعوت مردم به سوى خوبىها باشند؛ آنان را به کارهاى نیک و شناخته شده فرمان دهند، و از کارهاى زشت و ناپسند بازدارند اینان رستگارند.(2)
همین گروه باید بهترین و مؤثرترین راهها را براى امر به معروف و نهى از منکر، بیابند و با در نظر گرفتن شرایط زمان و مکان، نیازها و مشکلات، طرحهاى اساسى و دقیق بریزند تا از نیروى کمتر، حداکثر استفاده بشود.
پس دریافتیم که واژه انتظار را نمىتوان بهانه سستى و خمودى خویش قرار داد، و وجدان مذهبى خود را با نام آن آرام، و از کوشش و پیکار در راه دین شانه خالى کرد.
امام صادق(علیهالسلام) منتظر راستین را همچون پیکار کننده در راه خدا مىداند که در خون خویش غوطهور باشد.
بدیهى است، آن کس در رکاب امام قائم(علیهالسلام) پیکار تواند کرد که هر روز در راه پیشرفت اسلام و به ثمر رساندن هدفها و برنامههاى آن، پیکار و مجاهدت کرده باشد.
1- سوره آل عمران/ 110.
2- سوره آل عمران/ 100
برگرفته از کتاب جهانگشاى عادل، سید جمال الدین دین پرور
1- سوره آل عمران/ 110.
2- سوره آل عمران/ 100
برگرفته از کتاب جهانگشاى عادل، سید جمال الدین دین پرور
نظرات