روز چهارشنبه 23 آبان جلسه درس اخلاق اختصاصی طلاب مدرسه علمیه صالحات، در آمفی تئاتر طبقه سوم ساختمان  شهید بهشتی با سخنرانی استاد فاضل و ارجمند سرکار خانم میر امام برگزار شد.  

استاد با اشاره به آیه شریفه؛ «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِّأُولِي الْأَلْبَابِ (190/آل عمران) همانا در آفرينش آسمان‌ها و زمين و در پىِ يكديگر آمدن شب و روز، نشانه‌هايى براى خردمندان است.» به اهمیت جایگاه عقل و تعقّل پرداختند.

ایشان فرمودند: بسیاری از اوقات روی سخن خداوند با عقلاست از این آیه معلوم می­شود عقلا سخن خداوند را بیشتر  گوش می­دهند و در آیات متعددی خداوند از عقلا تمجید فرموده است. خداوند به همه انسان­ها عقل داده ولی فقط برخی از عقل­شان خوب استفاده می­نمایند که خداوند با آن­ها سخن می­گوید( لَآيَاتٍ لِّأُولِي الْأَلْبَابِ)

استاد اخلاق در ادامه فرمودند به دلیل اهمیت عقل، روایات بسیاری از معصومین – علیهم السلام – در مورد عقل وارد شده است از جمله اینکه؛ رسول اکرم – صلی الله علیه و آله –  فرمودند: «مَا قَسَمَ اللَّهُ شَيْئًا لِلْعِبَادِ أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْل؛ِ خداوند چیزی بهتر از عقل برای انسان خلق نکرده است.»، «لادینَ لِمَن لا عقلَ له؛ کسی که عقل ندارد دین ندارد.»، «العقلُ ما عُبِدَ بِهِ الرّحمنُ و اکتُسِبَ به الجنانُ؛ خداوند رحمان با عقل عبادت می­شود و جنان، به وسیله عقل به­دست می­آید.» 

همچنین در این رابطه امام على – عليه السلام – می­فرمایند: «العُقولُ أئمَّةُ الأفكارِ ، و الأفكارُ أئمَّةُ القُلوبِ ، و القُلوبُ أئمَّةُ الحَواسِّ ، و الحَواسُّ أئمَّةُ الأعضاءِ؛ عقل­ها، امام(پيشوايان) انديشه­هايند و انديشه­ها پيشوايان دل­ها و دل­ها امام پيشوايان حواسّ و حواسّ پيشوايان اندام­ها.» در نتیجه کسی که از عقلش خوب استفاده کند کارِ خوب می­کند زیرا عقل به قلب و قلب به حواس فرمان می­دهد.

استاد میرامام فرمودند: در ادامه خداوند به خصوصیات عقلاء می­پردازد و می­فرماید«الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ (191/آل عمران)

منظور از این آیه این نیست که انسان در همه حال ذکر(به زبان) بگوید بلکه همین­که روی صندلی نشسته خوب درس گوش می­دهد خوب درس می­خواند در حال عبادت است. همه موجودات(حتی جمادات مانند میز و صندلی) حتی ملائکه کمال دارند کمال این موجودات، خدمت به انسان است. خداوند موجودات را برای انسان و انسان را برای خودش خلق کرده است. اگر کسی خوب استفاده نکند کمال این موجودات را از بین برده است و در قیامت باید پاسخ­گو باشد.

یکی دیگر از خصوصیات عقلا، تفکّر در خلق آسمان­ها و زمین است. از نوف بکایی نقل شده است که شبى امير المؤمنين– عليه السلام –  را ديدم كه از بستر برخاست و به ستارگان نگريست و مرا فرمودند: «يَا نَوْفُ أَ رَاقِدٌ أَنْتَ أَمْ رَامِقٌ؟ فَقُلْتُ بَلْ رَامِقٌ [يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ]. قَالَ: يَا نَوْفُ طُوبَى لِلزَّاهِدِينَ فِي الدُّنْيَا، الرَّاغِبِينَ فِي الْآخِرَةِ، أُولَئِكَ قَوْمٌ اتَّخَذُوا الْأَرْضَ بِسَاطاً وَ تُرَابَهَا فِرَاشاً وَ مَاءَهَا طِيباً وَ الْقُرْآنَ شِعَاراً وَ الدُّعَاءَ دِثَاراً، ثُمَّ قَرَضُوا الدُّنْيَا قَرْضاً عَلَى مِنْهَاجِ الْمَسِيحِ. يَا نَوْفُ إِنَّ دَاوُدَ (علیه السلام) قَامَ فِي مِثْلِ هَذِهِ السَّاعَةِ مِنَ اللَّيْلِ، فَقَالَ إِنَّهَا لَسَاعَةٌ لَا يَدْعُو فِيهَا عَبْدٌ إِلَّا اسْتُجِيبَ لَهُ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ عَشَّاراً أَوْ عَرِيفاً أَوْ شُرْطِيّاً أَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَةٍ وَ هِيَ الطُّنْبُورُ أَوْ صَاحِبَ [كُوبَةٍ] كَوْبَةٍ وَ هِيَ الطَّبْلُوف؛ اى نوف، خواب هستى يا بيدار؟ گفتم: يا امير المؤمنين، بيدارم. و فرمود – عليه السلام –: اى نوف، خوشا به حال كسانى كه از دنيا بريده اند(آسمانی شدند) و به آخرت روى آورده­اند. اينان مردمانى هستند كه زمين را فرش خود كرده­اند و خاكش را بستر و آبش را عطر خوشبوى خود. درون خود را به قرآن آراسته­اند و برون را به دعا. چون مسيح، دنيا را از خود دور ساخته­اند. اى نوف، داود – عليه السلام – در چنين ساعتى از شب، برخاست و فرمود: اين ساعتى است كه هيچ بنده­اى به درگاه خداوند دست به دعا برندارد، مگر آن­كه، دعايش مستجاب شود.  

حضرت – عليه السلام – فرمودند وقتی پیامبر – صلی الله علیه و آله - برای سحر برمی­خاستند دائماً این آیه را تلاوت می­کردند«الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ؛ کسانی که خدا را در حال قیام و نشسته و خوابیده، یاد می­کنند و در ایجاد آسمان­ها و زمین تفکر می­نمایند و می­گویند: ای پروردگار ما، این دستگاه عظیم خلقت را بیهوده نیافریدی، پاک و منزهی تو، ما را از عذاب آتش نگاهدار.»

خداوند این دنیا را بیهوده نیافریده، در دنیا به ما فرصت داده­اند تا بهشت را مجانی کسب کنیم با خوب درس خواندن، برخورد خوب با دیگران، با تعقل و ... . اگر خودمان را به چیزهای بی­فایده مشغول کنیم پشیمان می­شویم. و فرمودند: ذکر خدا با شادی منافاتی ندارد انسان می­تواند شاد باشد و در عین حال گناه نکند.