مروری بر ضرورت و الزامات اصلاح معضلات فرهنگی از منظر رهبر انقلاب

(برگرفته از سايت رهبري )

بازسازی انقلابی هویت فرهنگی جامعه

 «قوام یک کشور به فرهنگ است.» ۱۳۷۵/۹/۲۰ به این معنا که «فرهنگ یک ملت است که میتواند آن ملت را پیشرفته، عزیز، توانا، عالم، فناور، نوآور و دارای آبروی جهانی کند.» ۱۳۸۳/۲/۲۸ لذا باتوجه به اهمیت مسئله‌ی فرهنگ «اگر ما دنبال استقلال هستیم، باید به فرهنگ مراجعه کنیم و روی فرهنگ کار کنیم. اگر دنبال خودکفایی و رفاه عمومی مردم هستیم، اگر به دنبال تدّین مردم و یک تمدّن بزرگ اسلامی هستیم باید بر روی مسأله‌ی فرهنگ تأمّل و تلاش و توجّه و سرمایه گذاری ویژه‌ای بکنیم.» ۱۳۷۵/۹/۲۰
 
 انقلاب اسلامی گزاره‌های غلط کشور را تغییر داد
انقلاب اسلامی «با روحیه تهاجمی خود بنیان‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و گزاره‌های غلط حاکم بر اذهان مردم را تغییر داد.» ۱۴۰۱/۹/۱۵ و این در حالی بود که ملت ایران مورد تهاجم فرهنگی بود، «کسانی که رژیم پهلوی را روی کار آوردند، هیچ کدام از شاخصه‌های ملیت را حاضر نبودند تحمل کنند... [عناصر رژیم پهلوی] حاضر نشدند قبول کنند که ما حتی لباس محلی داشته باشیم... این، عمل به همان توصیه‌یی است که میگفت ایرانی باید از فرق سر تا نوک پا فرنگی شود!» ۱۳۸۳/۲/۲۸ «انقلاب اسلامی که آمد، مثل مشتی به سینه مهاجم خورد؛ او را عقب انداخت و تهاجم را متوقّف کرد.» ۱۳۷۱/۵/۲۱ قبل از انقلاب «ملّتی بودیم زیردست و غرقه در بی‌هدفی و ناامیدی؛ ما ملّتی بودیم وابسته؛ ملّتی بودیم که بعمد ما را عقب نگه داشته بودند؛ هم فکر خود را بر ما تحمیل میکردند، هم فرهنگ خود را؛ هم منابع اقتصادی ما را میبردند و هم کاروان لجنزاری از عادتهای زشت را به‌سوی کشور ما سرازیر میکردند.» ۱۳۹۴/۳/۱۴ این آسیب فرهنگی کشور را از حرکت بازمیداشت، به خاطر اینکه «اگر فرهنگ در کشوری دچار انحطاط شد و یک کشور هویت فرهنگی خودش را از دست داد، حتی پیشرفتهایی که دیگران به آن کشور تزریق کنند، نخواهد توانست آن کشور را از جایگاه شایسته‌یی در مجموعه‌ی بشریت برخوردار کند و منافع آن ملت را حفظ کند.» ۱۳۸۳/۲/۲۸
 
 با فرهنگ انقلاب، خلقیات خوب و برکات در کشور آشکار شد
در نتیجه از همان ابتدای انقلاب «نقشه‌ی راه امام این بود که طرح جدید را از گذشته‌ی منحطّ کشور جدا کند... به این صورت که طرحی که ارائه میکرد و پیشنهاد میکرد برای اداره‌ی کشور، در ذیل فرهنگ و تمدّن و قاموس غربی قرار نگیرد... امام اصرار داشت که طرح جمهوری اسلامی، در ذیل آنچه در غرب به آن میگویند جمهوری یا مردم‌سالاری قرار نگیرد.» ۱۴۰۱/۳/۱۴ در عرصه‌ی عمومی جامعه «در دورانِ اوّلِ انقلاب، شما ناگهان دیدید که مردم ما در ظرف مدّت کوتاهی، تغییرات اساسی در خُلقیّات خودشان احساس کردند: گذشت در بینِ مردم زیاد شد؛ آز و طمع کم شد؛ همکاری زیاد شد؛ گرایش به دین زیاد شد؛ اسراف کم شد؛ قناعت زیاد شد.» ۱۳۷۱/۵/۲۱ در تداوم رویکرد فرهنگی انقلاب «برکاتی بر این کار مترتب شد که این برکات به‌هیچ‌وجه ممکن نبود در این کشور به‌وجود بیاید. این نوآوریها، این پیشرفتهای علمی، این جسارتِ وارد شدن در عرصه‌های نوِ علمی و تحقیقی به خاطر همین اعتماد به نفسی است که از احیاء هویت ملی پیدا شده است؛ این را انقلاب به‌وجود آورد.» ۱۳۸۳/۲/۲۸ «دشمن میخواهد بگوید که شما نمیتوانید.» ۱۳۹۷/۱/۱ اما «انقلاب با سازندگی و حرکت‌های خلاقانه ذهنیت "ما نمی‌توانیم" را به تدریج تغییر داد که نتیجه آن انجام کارهای بزرگی همچون ساخت سدها، نیروگاهها، بزرگراهها، تجهیزات صنایع نفت و گاز و بسیاری از زیرساختها به‌دست متخصصان جوان داخلی بود.» ۱۴۰۱/۹/۱۵
 
 فرهنگ کشور احتیاج به بازسازی دارد
مسئله‌ی فرهنگ منشأ همه‌ی فعالیتهای خوب و بد جامعه است، «فرهنگ واقعاً زیربنا است؛ خیلی از این خطاهایی که ما در بخشهای مختلف انجام میدهیم، ناشی از فرهنگ حاکم بر ذهن ما است. اگر ما اسراف داریم، اگر ما تقلید کورکورانه داریم، اگر ما سبک زندگی غلط داریم، اینها ناشی از مشکلات فرهنگی است؛ فرهنگِ حاکم بر ذهنها است که در عمل، این مشکلات را به وجود می‌آورد. زندگی‌های تقلیدی، زندگی‌های تجمّلاتی و اشرافیگری، غالباً منشأ و ریشه‌ی فرهنگی دارد.» ۱۴۰۰/۶/۶ لذا «ساختار فرهنگی کشور نیاز به یک بازسازی انقلابی دارد. ما مشکل داریم در ساختار فرهنگی کشور؛ و یک حرکت انقلابی لازم است.» ۱۴۰۰/۶/۶ «منظور از ساختار، ساختار فرهنگی جامعه و ذهنیت و فرهنگ حاکم بر آن و در یک کلام نرم‌افزاری است که افراد جامعه بر اساس آن در زندگی فردی و جمعی خود عمل می‌کنند.» ۱۴۰۱/۹/۱۵
 
 کار فرهنگی در سراسر کشور گسترش یابد
اما گذشته از اصلاح ساختاری فرهنگ که متوجه مسئولین است، در زمینه‌ی کارهای فرهنگی وظایفی بر عهده‌ی عموم مردم خواهد بود. «کار فرهنگی یعنی کاری که ذهنها را با فرهنگ انقلاب و فرهنگ اسلام آشنا کند.» ۱۳۹۵/۳/۲۹ نمونه‌ی بارز کار فرهنگی تشکیل «کارگروه‌های فرهنگی در سراسر کشور و در مساجد [است]... الان هر جایی که شما یک گروه جوان را پیدا کنید -جوان متشکّل و بافکر و صاحب ذهن فعّال- که دست به کار فرهنگی میزنند مثلاً در یک مسجدی، در یک هیئتِ عزاداری‌ای اینها میتوانند روی جوانها تأثیر بگذارند، روی محلّه تأثیر بگذارند، روی خویشاوندان تأثیر بگذارند، روی مجموعه‌های دانشجویی تأثیر بگذارند، یک حرکتی، یک عزمی، یک بینش و بینایی‌ای را در یک مجموعه‌ای به وجود بیاورند.» ۱۳۹۸/۳/۱ یعنی «در تمام کشور، جوانها و صاحبان اندیشه و فکر، صاحبان همّت، خودشان با ابتکار خودشان، کار را -کارهای فرهنگی را- پیش ببرند، منافذ فرهنگی را بشناسند و در مقابل آنها، کار انجام بدهند.» ۱۳۹۶/۴/۵
 
 کار فرهنگی صحیح، تامین کننده تربیت ایمانی و انقلابی است
البته کار فرهنگی الزاماتی نیز دارد، که اولین آن شناخت صحیح هدف است، «نشانه یک کار فرهنگی صحیح در رعایت دقیق هدفی است که برای آن انتخاب شده است.» ۱۳۷۵/۷/۹ به عبارت دیگر «کار فرهنگی، آن چیزی نیست که لباس فرهنگی دارد. لباس فرهنگی، یعنی نوشته و کاغذ و قلم و امثال اینها. این، فرهنگ میشود؛ اما کار فرهنگی نیست. کار فرهنگی، یعنی روح فرهنگی در آن باشد، یک حرکت فرهنگی باشد، رشد بدهد و فعل و انفعال را در ذهن و مغز و جان و عواطف انسان به وجود آورد.» ۱۳۶۹/۱۰/۲۳ آسیب توجه نکردن به این مورد این می‌شود که «بعضی‌ها کار فرهنگی را در داخل دانشگاه با کنسرت و اردوهای مختلط اشتباه گرفته‌اند؛ خیال میکنند کار [فرهنگی این است‌]؛ میگویند باید دانشجو شاد باشد! شاد بودن برای هر محیطی چیز خوبی است امّا چه‌جوری؟ به چه قیمتی؟» ۱۳۹۴/۸/۲۰ لذا «باید کار فرهنگی دانشگاه این‌جوری باشد که افرادی تربیت کند مؤمن، متخلّق -با اخلاق خوب- انقلابی؛ کار فرهنگی چیزی است که اینها را تأمین کند. کار فرهنگیِ درست آن چیزی است که جوان ما را انقلابی بار بیاورد.» ۱۳۹۴/۸/۲۰
 
 در کار فرهنگی شب و روز نشناسیم
دومین الزام کار فرهنگی، ابتکاری بودن است، «توصیه‌ی من فقط موضع دفاعی نیست؛ اما موضع اثباتی، موضع تهاجمی، موضع حرکت صحیح باید داشته باشیم. به‌هرحال در مقابل فرهنگ مهاجم، بدترین کار، انفعال است؛ زشت‌ترین کار، انفعال
است؛ خسارت‌بارترین کار، انفعال است. فرهنگ مهاجم نباید ما را منفعل بکند.» ۱۳۹۲/۹/۱۹

سومین الزام پرهیز از کارهای ظاهری است، «در زمینه‌های فرهنگی، دنبال کارهای تشریفاتی و ویترینی نباشید. نمایش دادن کار فرهنگی، نه اینکه فایده‌ای ندارد؛ ضرر هم دارد. در زمینه‌ی فرهنگ باید دنبال کارهای محتوائی و اصیل و واقعی رفت، که امروز نیاز عمده‌ی کشور هم این است.» ۱۳۸۹/۶/۸ تولید فرهنگی نقش منحصر به فردی دارد، «در فرهنگ هم -مثل مسائل اقتصادی- اگر تولید نکردیم، به واردات احتیاج پیدا میکنیم... اگر شما تولید فرهنگی نکردید، واردات فرهنگی -چه به صورت رسمی، چه به صورت قاچاق- وارد کشور میشوند.» ۱۳۹۵/۱۲/۱۶

حفظ آمادگی در کارهای فرهنگی از دیگر الزامات است، «نیروهای مؤمن، نیروهای اصیل و معتقد در سرتاسر کشور آماده‌به‌کار باشند. آماده‌به‌کار به معنای آماده‌ی جنگ نیست؛ یعنی هم آماده‌ی کار اقتصادی باشند، هم آماده‌ی کار فرهنگی باشند، هم آماده‌ی کار سیاسی باشند، هم آماده‌ی حضور در میدانها و عرصه‌های مختلف باشند... در مقابل این جهت‌گیری‌های دشمنان -که دشمنان ما شب و روز نمی‌شناسند- ما هم بایستی شب و روز نشناسیم و همه آماده باشیم.» ۱۳۹۴/۶/۱۲ به عنوان کلام آخر، بدانیم «ما هر چه امتیاز داریم، ناشى از همین هویّت فرهنگى است؛ اگر این هویّت فرهنگى نبود، انقلاب ما هم پیروز نمیشد. اگر این هویّت فرهنگى نبود، یک امامى مثل امام ما که نهضت را به‌وجود آورد و به سرانجام رساند، اصلاً خلق نمیشد، درست نمیشد. امام بزرگوار، ساخته و پرداخته‌ى همین فرهنگ است. همین هویّت فرهنگى است که آدمى مثل امام را در جامعه پرورش میدهد؛ این را باید نگه داشت.» ۱۳۹۳/۴/۲۱