مقدمه

مسأله اربعین به طور كلی و اربعین سیدالشهداء (ع) به طور خاص، نه تنها از جنبه اجتماعی و تاریخی می‌تواند مورد بحث قرار گیرد، بلكه روایات و احادیث نیز بر این مهم تأكید دارند.

از پیامبر اكرم(ص) نقل شده: زمین تا چهل روز بر مؤمن گریه می‌كند (بحارالانوار، ج2، ص 679)

از امام صادق (ع) درباره امام حسین (ع) نیز روایت شده است: آسمان تا چهل روز بر حسین(ع) خون گریست و زمین چهل روز با سیاهی و تیرگی گریه كرد و خورشید چهل روز با كسوف و سرخی خود گریست و فرشتگان آسمان چهل روز گریه كردند و... (مستدرك الوسائل ص 215)

این روایات بر عظمت قیام حسین (ع) دلالت دارند و گویای این مسأله هستند كه در شهادت سالار شهیدان نه تنها انسان ها، بلكه تمام مخلوقات عالم دچار تأثر و حزن و غم شدند و این مسأله ای دور از ذهن و غیرقابل باور نیست، چه آنكه در قرآن می‌خوانیم: «یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض...» (جمعه، 1) آنچه در آسمان ها و زمین است، تسبیح خدا را می‌گوید.

و آنچه كه می‌تواند تسبیح خدا را بگوید، قطعا می‌تواند برای شهادت بهترین اولیای الهی و یارانش محزون و متأثر باشد و حتی بگرید. اما اینكه حقیقت این تأثر در موجودات عالم چیست، در حیطه علم انسان عادی قرار نمی‌گیرد.

اهمیت اربعین

مسأله اربعین حسینی و اقامه عزا و مجالس ذكر مصیبت در روایات مورد تأكید قرار گرفته است تا آنجا كه از امام حسن عسگری (ع) نقل شده است كه یکی از علامات مؤمن زیارت اربعین است.

این روایت نشان از اهمیت مسأله اربعین در مكتب تشیع دارد و یكی از نشانه‌های ایمان و محبت نسبت به ائمه(ع) است.

فلسفه یادآوری اربعین

همه به خوبی می‌دانیم بر مبنای روایات در میان ذوات مقدسه ائمه معصومین (ع)، امام حسین (ع) جایگاهی خاص دارد و اگر چه معصومین (ع) كشتی نجات محسوب می‌شوند، اما كشتی نجات اباعبدالله (ع) وسیع‌تر و سریع‌تر از همه است، چرا كه خون پاك آن حضرت اسلام ناب را بیمه كرد و آن حضرت به نوعی بزرگ‌ترین احیاگر اسلام حقیقی است.

از همین رو اربعین شهادت آن بزرگوار نیز بیش از سایر معصومین (ع) مورد توجه قرار می‌گیرد و حتی برای وجود مقدس پیامبر اسلام(ص) و امیرالمومنین(ع) نیز مسأله اربعین رحلت و شهادت مورد توجه قرار نگرفته است، چرا كه یادآوری اربعین شهادت حسین (ع) خونی تازه را در رگ‌های شیعیان به جریان می‌اندازد و همگان را به قیام برای خدا چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی دعوت می‌كند، همچنانكه قرآن نیز موعظه اصلی خویش را همان قیام برای خدا (فردی و اجتماعی) می‌داند: «قل انما اعظكم بواحدة ان تقوموا لله مثنی و فرادی»

در هر حال مسأله اربعین و اقامه عزا برای سالار شهیدان در این روز از جایگاه والایی برخوردار است، چه آنكه این عمل از علامات مؤمن شمرده شده و بزرگان دین نیز در این رابطه متفق القول بوده‌اند.

اهمیت زیارت امام حسین (ع ) در روایات

زیارت امام حسـين عليه السلام آرزو و درخواست مشترک تمام  انبیاء و فرشتگان آسمان است.

امام صادق عليه‌السلام می فرماید: «لَيْسَ نَبِىٌّ فِى السَّمواتِ وَاْلأرْضِ، إِلاّ يَسْـأَلوُنَ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعـالى أَنْ يُؤْذَنَ لَهُمْ فِى زِيارَةِ الْحُسَيْنِ عليه السلام، فَـفَـوْجٌ يَنْـزِلُ وَ فَـوْجٌ يَعْـرِجُ، هيچ پيامبرى در آسمانها و زمين نيست مگر اين كه از خداوند می‌خواهند به آنان رخصت دهد تا به زيارت امام حسين عليه‌السلام مُشرّف شوند، چنين است كه گروهى به كربلا فرود آيند و گروهى ديگر از آنجا عروج كنند.» (مستدرك الوسائل، ج۱۰، ص۲۲۴)

آن حضرت در حدیثی دیگر می فرماید:«لَيْسَ مِنْ مَلَكٍ فِى السَّمواتِ وَاْلأَرْضِ الا يَسْـأَلوُنَ اللّه َ تَبـارَكَ وَ تَعـالى أَنْ يُؤْذَنَ لَهُمْ فِى زِيارَةِ الحُسَيْنِ عليه السلام، فَـفَـوْجٌ يَنْـزِلُ وَ فَـوْجٌ يَـعْـرِجُ، هيـچ فرشتـه اى در آسمـانها و زمين نيست مگر اين كه مى خـواهد خداوند متعـال به او رخصـت دهد تا به زيـارت امام حسـين عليه السلام مشـرّف شود؛ چنين اسـت كه هـمواره فوجى از فرشتگان به كربلا فـرود آينـد و فوجـى ديگر عروج كنـند و از آنجـا اوج گـيرند.» (مستدرك الوسائل، ج ۱۰، ص ۲۴۴)

سفر معنوی اربعین، به یقین آثار و برکات مادی و معنوی و دنیوی و اخروی فراوانی را به دنبال دارد که در تربیت نسل های جدید علیرغم همه آسیب ها و مشکلات موجود و آینده، بسیار موثر و مفید خواهد بود.

چگونه می‌توان به تصویر کشید جمعیتی که برای پیاده‌روی اربعین گرد هم آمدند و سخت‌ترین شرایط را سپری می‌کنند تا در کنار مردمی که خود در شرایط دشواری قرار دارند به زیارت بروند، مردمی که پذیرایی می‌کنند در حالی که خودشان در سختی و تنگنا هستند اما آنها به زائر حسین رسیدگی می‌کنند بدون این‌که چشم داشتی داشته باشند. آنها خدمتگزاری به زائر را افتخار خود می‌دانند، فرقی نمی‌کند آن زائر عراقی، عرب یا ایرانی باشد. در این سفر شما با روح کلی انسانیت، سر و کار پیدا می‌کنید. اربعین برای ما و بخش وسیعی از جامعه نوعی شرافت اخلاقی متفاوت، شرافت عاشورایی و انسانیت اخلاقی متفاوتی را به ارمغان می آورد. اگر شما در بدنه اجتماعی، انسان‌های اربعینی ما را پیدا کنید کم و بیش متوجه تفاوت‌ها می‌شوید.

در زندگی فردی و خانوادگی خویش باید از این آموزه های دینی وحسینی بهره بگیریم و ایمان و معرفت خود را افزایش دهیم و رفتارهای دینی مناسبی هم داشته باشیم، به طور مثال اگر همسر ما عاشق امام حسین(ع) است به عشق امام باید برخی از كمبودهای زندگی را نادیده بگیریم وسازگاری بیشتری باهم داشته باشیم. با این روش شاید بتوانیم خودمان را به لحاظ فردی به امام حسین(ع) نزدیك‌تر كنیم و این اخلاص، بی‌ریایی و پاكی در مسیر و توجه به اهداف امام از قیام و كلمات نورانی‌، آن احساس سنخیت و قرابتی كه ما با سیدالشهدا داریم و با فرزند گران‌قدرش، امام زمان(عج)  این احساس قرابت و سنخیت را از دست ندهیم .

وقتی ایمان و عمل صالح را توانستیم در وجود خودمان متجلی و اسلام را در زندگی خودمان پیاده كنیم، این بركت از طرف خدا تضمین شده و وعده داده شده است ودر دیگران هم موثر خواهد بود.

ما قیام‌های متعددی بعد از قیام اباعبدالله تا از بین رفتن بنی‌امیه داشتیم، اگر به همین ترتیب تاریخ را دنبال كنید، امام حسین یک فرهنگی را در عالم بشریت باقی گذاشتند مبنی بر این‌كه در برابر ظلم نباید سكوت كرد. به همین دلیل استقلال‌طلبان عالم با این‌كه بدنبال فرار از استعمار و استثمار هستند، از امام حسین(ع) درس عزت و آزادگی می‌گیرند. این ظرفیت و زمینه‌ای است كه سیدالشهداء و پس از ایشان، كاروان اسراء به سرپرستی امام زین‌العابدین و حضرت زینب(س) برای ما به عنوان میراث بر جای گذاشتند.

شخصیت بزرگ امام حسین (ع) الگوی کامل و بی نظیر برای همه مسلمانان است و شهادت آن حضرت آغازگر یک سلسله تحولات عظیم در جهان بوده است. امروزه مراسمات و عزداری ها در سراسر عالم و به زبان های مختلف و با حضور خیل عظیم مردم حتی گاهی غیرمسلمان در مراسم اربعین به یک جریان استراتژیک در جهان اسلام تبدیل شده است، آری امروز اربعین حسینی، جلوه اقتدار امت اسلامی و جاودانگی پیام عاشورا است.

 در اربعین حسینی مسلمانان جهان اعم از شیعه و سنی از اقصی نقاط جهان گرد هم جمع شده و ارادت خود را به سالار شهیدان ابراز می‌کنند. توجه به زندگی امام حسین (ع) و قیام عاشورا، درس‌های بزرگی نظیر ظلم ستیزی، مبارزه با استکبار و امر به معروف و نهی از منکر را برای همه مسلمانان وحتی تمامی آزادی خواهان دارد.

روزگاری شیعیان عراق شرایط دشواری داشتند و به راحتی نمی‌توانستند به زیارت مزار سیدالشهداء بروند. از آن‌ روزها حکایت‌های بیرحمانه فراوانی در تاریخ ثبت شده که امروز با تلخی از آنها یاد می‌شود. اما امروز وضعیت با دیروز متفاوت است و دوستداران سیدالشهداء از سراسر جهان می‌توانند با فراغ بال به زیارت امام‌شان بروند و چندین قرن غربت و ممنوعیت را درهم بشکنند. امروزه سفر اربعین، دریای خروشانی از دوستداران امام حسین(ع) است که در کربلا به هم می‌رسند و یاد سالار شهیدان را گرامی می‌دارند. در این میان خبرنگاران و تاریخ‌نگاران زیادی در این سفر همراه عزاداران و زائران امام حسین(ع) هستند و جزئیات این سفر را ثبت و ضبط می کنند، سفری که برای آیندگان نکات مهمی در بر خواهد داشت.

آری چنانکه امام خمینی(ره) فرمودند: محرم و صفر را زنده نگه دارید كه این محرم و صفر اسلام را زنده نگه داشته است.

ما بر این باوریم اگر قیام سیدالشهدا نبود، با آن توطئه‌هایی كه بنی‌امیه چیده بودند، چیزی از اسلام باقی نمی‌ماند. زیرا قیام سیدالشهداء مردم خفته سال ۶۱ هجری را بیدار كرد و اگر امروز ما هم بیدار وآگاه نشویم مشخص نیست چه بلایی در آینده بر سر اسلام عزیز خواهد آمد لذا ضروری است این پرچم پرافتخار را با سربلندی در سراسر عالم به اهتزاز دربیاوریم و در زمره یاران امام باشیم و به ندای غریبانه دیروزش که فرمود: هل من ناصر ینصرنی، امروز با تمام وجود پاسخ مثبت بدهیم.

قیام بزرگ عاشورا، پایه‌گذار مکتب و گفتمانی فکری و اخلاقی محسوب می شود که همچنان ارزش های این قیام در اعماق وجود اهل یقین، زنده است و در این میان، عاشقان مکتب حسینی رسالتی بس خطیر را در ارتباط با انتقال و مخابره حقیقت این پیام در دنیا برعهده دارند.

اربعین حسینی، بیانگر اهمیت مبارزه با ظلم و تبعیض است که در روشنایی آن می توان این درس را آموخت که انسان همواره باید در برابر نظام استبدادی و ظلم ایستادگی کند و تا براندازی آن باید از خود مقاومت نشان دهد.

در اربعین حسینی نهضت سرخ کربلا تثبیت و در اذهان تاریخ ماندگار شد، از این رو برای پاسداشت عاشورا در روز اربعین، عاشقان حسینی با حرکت امام حسین(ع) تجدید عهد و پیمان می‌کنند که البته در بهترین وجه خود آن را با رفتن به زیارت سیدالشهدا(ع) در کربلا ابراز می‌نمایند.

دلدادگان مکتب اهل بیت(ع) در حرکتی خودجوش و فارغ از هر قومیت، ملیت و مذهبی گرد بیرق حق طلبی حضرت سیدالشهدا(ع) جمع می شوند تا با برپایی باشکوه این مراسم، نمایشگر قدرت اتحاد و انسجام مسلمانان و معرف اسلام حقیقی در برابر تاریکی تفکر و اندیشه های تکفیری باشند که در تلاش هستند تا تصویری مخدوش از دین اسلام و مسلمانان را به جهانیان عرضه کنند.

اهمیت اربعین از دیدگاه مقام معظم رهبری:

... این روزها روزهاى نزدیک به اربعین است. پدیده‌ى بى‌نظیر و بى‌سابقه‌ این سال های اخیر، پیاده‌روى(اربعین) میان نجف و کربلا یا بعضى از شهرهاى دورتر از نجف تا کربلا است؛ بعضى از بصره، بعضى از مرز، بعضى از شهرهاى دیگر، پیاده راه مى‌اُفتند و حرکت میکنند. این حرکت عشق و ایمان است؛ ما هم از دور نگاه میکنیم به این حرکت، و غبطه میخوریم به حال آن کسانى که این توفیق را پیدا کردند و این حرکت را انجام دادند:

گرچه دوریم به یاد تو سخن میگوییم‌         بُعد منزل نبوَد در سفر روحانى

بیانات در درس خارج فقه‌ ۹/آذر/۱۳۹۴

 اهمیت اربعین در آن است که در این روز، با تدبیر الهی خاندان پیامبر (ص) یاد نهضت حسینی برای همیشه جاودانه شد و این کار پایه گذاری گردید. اگر بازماندگان شهدا و صاحبان اصلی، در حوادث گوناگون - از قبیل شهادت حسین بن علی (ع) در عاشورا - به حفظ یاد و آثار شهادت کمر نبندند، نسل های بعد، از دستاورد شهادت استفاده زیادی نخواهند برد. ...

اگر زینب کبری و امام سجاد (ع) در طول آن روزهای اسارت - چه در همان عصر عاشورا در کربلا و چه در روزهای بعد در راه شام و کوفه و خود شهر شام و بعد از آن در زیارت کربلا و بعد عزیمت به مدینه و سپس در طول سال های متمادی که این بزرگواران زنده ماندند - مجاهدات و تبیین و افشاگری نکرده بودند و حقیقت فلسفه عاشورا و هدف حسین بن علی و ظلم دشمن را بیان نمی کردند، واقعه عاشورا تا امروز، جوشان و زنده و مشتعل باقی نمی ماند. 

چرا امام صادق (ع) - طبق روایت - فرمودند که هر کس یک بیت شعر درباره حادثه عاشورا بگوید و کسانی را با آن بیت شعر بگریاند، خداوند بهشت را بر او واجب خواهد کرد؟ چون تمام دستگاه های تبلیغاتی، برای منزوی کردن و در ظلمت نگه داشتن مسئله عاشورا و کلا مسئله اهل بیت، تجهیز شده بودند تا نگذارند مردم بفهمند چه شد و قضیه چه بود. تبلیغ، این گونه است. آن روزها هم مثل امروز، قدرت های ظالم و ستمگر، حداکثر استفاده را از تبلیغات دروغ و مغرضانه و شیطنت آمیز می کردند. در چنین فضایی، مگر ممکن بود قضیه عاشورا - که با این عظمت در بیابانی در گوشه ای از دنیای اسلام اتفاق افتاده - با این تپش و نشاط باقی بماند؟ یقینا بدون آن تلاش ها، از بین می رفت. درسی که اربعین به ما می دهد، این است که باید یاد حقیقت و خاطره شهادت را در مقابل طوفان تبلیغات دشمن زنده نگه داشت."

اربعین به روز یادآوری حادثه عاشورا و زنده نگه داشتن یاد شهادت و ظلم ستیزی تبدیل شد. اجتماع کوچک خاندان امام حسین (ع) و برخی از بنی هاشم گویا بیعتی با حقیقت و ارزشهای والایی انسانی بود. اما اولین کسی که عاشقانه خود را به مزار عطرآگین حسین (ع) رساند ، جابر بن عبدالله انصاری بود .

رهبرمعظم انقلاب در جایی دیگر می فرمایند: این کسانی که این راه را طی می کنند و این حرکت عاشقانه و مؤمنانه را انجام می دهند، کار صحیح و بزرگی انجام می دهند و آنها یک شعار بزرگی را زنده می کنند. چراکه در این کار هم ایمان و اعتقاد قلبی و باورهای راستین، تحریک‌کننده و عمل‌کننده است و هم عشق و محبّت .

آیت الله خامنه ای تفکر اهل بیت (س) و تفکر شیعی را ترکیبی از عقل و عاطفه و ترکیبی از ایمان و عشق معرفی می کنند و معتقدند این همان چیزی است که در سایر فِرَق اسلامی، خلأ آن محسوس است.

رهبر معظم انقلاب: تنها خاندان پیغمبر که عناصری برجسته، ممتاز، نورانی و ملکوتی هستند و مردم به آنها عشق می ورزند و با آنها حرف می زنند، به آنها سلام می کنند و از آنها ان‌شاءالله جواب می شنوند یک فرصت بزرگی در اختیار پیروان اهل‌بیت قرار داده اند؛ زیارت ائمّه (ع)، که زیارتها سرشار از مفاهیم عالی و ممتاز است، این فرصت را به پیروان داده است که خلاءهای عاطفی و عاشقانه را برای آنها پر کند.

آیت الله خامنه ای یکی دیگر از ویژگی های مهم اربعین و اجتماع عظیم مسلمانان را وحدت آفرینی آن می دانند و درباره عزت آفرینی اجتماع مسلمانان در پیاده روی اربعین می فرمایند: «اگر ما با هم باشیم، کشورهای اسلامی، ملّتهای مسلمان - سنّی و شیعه و فِرَق مختلف تسنّن و تشیّع - با یکدیگر دلهایشان صاف باشد، نسبت به یکدیگر سوءظن نداشته باشند، سوءنیّت نداشته باشند، به یکدیگر اهانت نکنند، ببینید در دنیا چه اتّفاقی خواهد افتاد؛ چه عزّتی برای اسلام درست خواهد شد! وحدت؛ وحدت.»

 باتوجه به روایات و دیدگاه مقام معظم رهبری در مورد جایگاه وآثار اربعین حسینی، لازم است راهکارها و شیوه های تقویت وحفظ مکتب امام حسین علیه السلام و آثار و برکات و حال و هوای سفر معنوی پس ازاربعین و حفظ ارزشهای اسلامی را هم فرا بگیریم .در ادامه به برخی نکات اساسی در این زمینه اشاره می گردد:

۱. پیاده روی اربعین در ترویج فرهنگ دفاع و جهاد و مبارزه با دشمن، نقش بزرگی دارد و موجی است که در دل دشمنان وحشت می اندازد، پس به همین اندازه هم می توانیم به اسلام خدمت کنیم تا انشاالله زمینه ظهور منجی عالم فراهم گردد.

۲.تقویت بنیه دفاعی اسلام از مصادیق آیات قرآن است (واعدوا لهم ما استطعتم من قوه) یعنی پیاده روی به نوعی تقویت بنیه دفاعی اسلام می باشد پس این فرهنگ را در میان خودمان حفظ کنیم.

۳.همه زوار و زائرین ایرانی باید از مهمان نوازی عراقی های عزیز و گرامی که در اربعین حسینی با تمام توان و قدرت و هرچه در بساط خود دارند با اینکه برخی خود نیازمندند، در اختیار زائران قرار می دهند، تشکر و قدردانی نمایند و این قدردانی و صمیمیت را پس از سفر در سایت ها و کانال ها اعلام کنند تا آنها قدردانی ما را متوجه و برای سفرهای آینده تشویق گردند، خصوصا زمانی که آنها برای زیارت به ایران اسلامی می آیند ما نیز باید حقوق و شئون یک میهمان را حفظ نماییم.

۴.باید پیامهای عاشورا و اربعین را از طرق مختلف حضوری و مجازی به سراسر عالم اعلام کنیم و آنها را با مکتب اهلبیت(ع) و به ویژه امام حسین علیه السلام آشنا سازیم.

۵.اربعین فرصتی است برای تجمع عظیم مذهبی و فرهنگی در جهت حفظ و تقویت اتحاد ملی و بین المللی جهان اسلام و متحدساختن همه آزادی خواهان عالم برای مبارزه با استکبار جهانی. لازم است این اتحاد و همدلی پس از اربعین هم با شدت و جدیت بیشتری حفظ شود.

۶.لازمه عشق به اهلبیت علیهم السلام عمل به دستورات آنهاست، چنانکه امام سجاد علیه السلام فرمودند: «من احبنا بقلبه و عمل لاوامرنا فهو معنا فی السنام الاعلی، کسانی که قلبا ما را دوست داشته باشند و به دستورات ما عمل کنند در درجات عالی بهشت در کنار ما هستند.»

لازم است در ارتباطات فردی و خانوادگی و اجتماعی به همه دستورات آنها عمل کنیم و وفاداری خود را نشان دهیم و به عهد و پیمان هایی که در این سفر معنوی با خدا و اهلبیت بسته ایم به خوبی عمل نماییم.

۷.دوستی و محبت خود را نسبت به اهلبیت(ع) در موقعیت های مختلف زندگی از جمله در زیارات و دعاها و توسل و شرکت در مجالس مذهبی و برپایی روضه ها ونماز اول وقت و مطالعه سرگذشت آنان و انفاق و ایثار و خدمت به محرومین و حفظ عفاف و حجاب و انس با قرآن و رعایت حقوق والدین و همسر و فرزندان و ... اعلام نماییم.

۸.با کمک به مظلومان و دوری از ظالمان، حق و باطل را برای نسل های آینده به خوبی روشن و شفاف سازیم و آنها را تشویق به تبری و تولی کنیم.

۹.از هر امکاناتی که در اختیار داریم برای نشر و ترویج مکتب اهلبیت علیهم اسلام استفاده کنیم، از قدرت و توان فردی و اداری و سازمانی و مالی و اجتماعی و....

۱۰.آموزه های دینی و اسلامی را به صورت عملی در زندگی خود به کاربگیریم و پیاده کنیم و الگوی مناسبی برای دیگران و بویژه نسل های بعدی باشیم.

۱۱. در دفاع از ولایت و دستاوردهای انقلاب اسلامی پیشقدم باشیم و از تهدید دشمن و سرزنش دیگران ترس و باکی نداشته باشیم.

۱۲.فرزندان خود را حسینی تربیت کنیم وبرای تربیت نسل حسینی و فاطمی در جامعه اسلامی هم تلاش کنیم و هم برنامه ریزی مناسب وکاملی داشته باشیم.

۱۳. مراقب باشیم خدای ناکرده با برخی گناهان و رفتارهای نادرست و حتی اختلاف با اطرافیان و منت گذاری ها، ثواب سفر اربعین خود را کم نکنیم.

۱۴. با بیان خاطرات خوش سفر اربعین، فرزندان و اطرافیان خود را برای سفر معنوی اربعین سالهای بعد، تشویق و ترغیب کنیم و صرفا سختی ها و نقاط منفی سفر را که امری عادی است، مطرح نسازیم تا موجبات ناامیدی و دلسردی آنان را فراهم نکنیم.

اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد و آل محمد(ص)

خدایا ما را با محبت اهلبیت زنده بدار و با محبتشان بمیران.

توفیق زیارتشان در دنیا و شفاعتان را در آخرت نصیب ما بفرما.

آمین یا رب العالمین.

با آرزوی قبولی طاعات و عبادات و عزاداری ها و زیارات شما

التماس دعا

۲۳ شهریور ۱۴۰۱

۱۷صفر ۱۴۴۴

اصغر اخوی

مرکز مشاوره جامعه الزهرا (س)