به همت پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعه الزهرا سلام الله علیها دومین نشست از سلسله نشست های «پژوهشگر تبلیغ بین الملل» با حضور جناب آقای دکتر حسن قصیر از دانشگاه کالیفرنیا در سالن جلسات پژوهشگاه مطالعات اسلامی با حضور چشم‌گیر اساتید، طلاب و  دانشجویان برگزار شد. دکتر قصیر ضمن تشکر از حضور خود در جامعه الزهرا _{سلام الله علیها} افزود از حضور در ایران بسیار خرسندم و این را فرصت مهم در دوران  علمی خود می‌دانم. ایشان ایران را تنها کشوری دانستند که توانایی تقابل با مدرنیته را دارد و می تواند از کیان اسلامی دفاع کند. همچنین ایشان اظهار داشتند علوم اجتماعی اسلامی کلید حل چالش‌های انقلاب اسلامی با مدرنیته است.

در ادامه، خلاصه نشست تقدیم می‌گردد:

در این سخنرانی قصد دارم به چهار سوال پاسخ دهم:

• مسئله چیست؟ چالشی که ایران و کل بشریت با آن مواجه‌اند و آن‌ها را تهدید می‌کند، چیست؟
• راه حل چیست؟ چرا علوم اجتماعی؟
• چرا علوم اجتماعی اسلامی ؟
• چگونه علوم اجتماعی اسلامی را شکل دهیم؟

سپس به اختصار پروژه فکری خود را تحت عنوان «اصول ساخت تمدن اسلامی مدرن» را ارائه خواهم کرد.

پرسش اول: مسئله چیست؟چالشی که ایران و کل بشریت با آن مواجه‌اند و آن‌ها را تهدید می‌کند، چیست؟

بزرگترین چالشی که بشریت با آن روبه روست مدرنیته است اما مدرنیته چیست؟

از آغاز تاریخ بشر جوامع بر اساس عوامل مختلفی مانند اندیشه و فناوری تغییر کرده‌اند. هر بار که فناوری تغییر می‌کرد ، جامعه نیز دگرگون می‌شد و با تغییر اندیشه نیز همین اتفاق رخ می‌داد؛ اما این تغییرات به طور کلی کند بودند.

با این حال تجربه بشری طی دو قرن به طور اساس تغییر کرده است. چرخه تغییر علمی و فناوری با سرعت زیادی پیش می‌رود. علم تجربی فناوری را به وجود می‌آورد، فناوری صنعت را تولید می‌کند، صنعت جهشی در تولید ایجاد می‌کند، جهش در تولید ثروت به همراه دارد، ثروت قدرت ایجاد می‌کند و قدرت به سلطه منجر می‌شود این چرخه سریع مدرنیته از کنترل انسان و حتی اندیشه او خارج شده است.

علاوه برسرعت این تغییرات، پیچیدگی شدید و افزایش داده ها و اطلاعات، شرایطی ایجاد کرده که فهم آنچه در حال وقوع است، بدون بهره گیری از ابزارهای علمی پیشرفته، برای اندیشمندان دشوار شده است. بنابراین، ما با موجودی خطرناک روبرو هستیم که با سرعتی فوق العاده رشد می‌کند وکل بشریت را تهدید می‌کند: این موجود همان مدرنیته است. چالش‌ها وبحران‌های مدرنیته جهانی، به ویژه مدرنیته غرب، بیش ازحد شمارش هستند. بسیاری ازدانشمندان معتقدند که آینده تاریکی در انتظاربشر است وهیچ نوری در انتهای این تونل وجود ندارد.

ازجمله این مسائل می‌توان به فروپاشی نهاد خانواده، گسترش بیماری‌های روانی، کاهش جمعیت و بحران‌های زیست محیطی مانند گرمایش جهانی اشاره کرد. برای مثال، حداقل ده جامعه پیشرفته، ازجمله کره جنوبی، چین، آلمان، ایتالیا واسپانیا وارد مرحله کاهش شدید جمعیت شده‌اند.

خلاصه پاسخ به این پرسش این است که بشریت و ایران در بحران مدرنیته قرار دارند و همگی باید به دنبال راه حل باشیم.

پرسش دوم : راه حل چیست ؟ چرا علوم اجتماعی ؟

برای پاسخ ، ابتدا باید میان علوم اجتماعی وعلوم انسانی تمایز قائل شویم :

• علوم اجتماعی مبتنی برروش استقرای علمی تجربی برای مطالعه رفتارهای اجتماعی و تغییرات آن‌هاست.
• علوم انسانی برپایه روش‌های غیراستقرایی عمل می‌کند.

علم تجربی موفقیت خود را در حوزه‌های علوم طبیعی و فیزیکی نشان داده است. از آنجا که تمدن مدرن اروپا به مادی‌گرایی اعتقاد دارد، از علم تجربی برای مطالعه رفتار فردی و اجتماعی بهره برده است.

بااین حال، علوم اجتماعی غربی با چالش‌های متعددی روبروست:

1. انکار جنبه‌های غیبی انسان : تقلیل انسان به ماده اشتباهی مرگبار است.
2. مشکل استقرار در مسائل معنوی : مفاهیمی مانند عشق، نفرت و نیت به سختی قابل بررسی تجربی هستند.
3. پیچیدگی داده‌ها : تغییرات اجتماعی دارای عوامل متعدد و متغیرهایی است که کنترل آن‌ها درچارچوب روش‌های تجربی بسیار دشوار است.

پرسش سوم: چرا علوم اجتماعی اسلامی

اسلام با ارائه جهان بینی توحیدی، می‌تواند مشکلات علوم اجتماعی غربی را حل کند. توحید به عنوان چارچوب فکری اسلام، تفکر انسان را از پراکندگی و تضاد نجات داده و بین اجزای جهان انسجام ایجاد می‌کند.

اما برای تحقق علوم اجتماعی اسلامی باید دو چالش زیر حل شود:

• تفکیک میان نظام معرفتی اسلامی و آکادمیک
• تداوم روش‌های سنتی اسلامی

پرسش چهارم: چگونه علوم اجتماعی اسلامی را تشکیل دهیم؟

برای ایجاد علوم اجتماعی اسلامی به موارد زیر نیازمندیم:

• روش شناسی پیشرفته که بتواند پیچیدگی های مدرنیته را تحلیل کند.
• چارچوب فکری مبتنی بر متون اسلامی (نص معصوم).
• فقه اجتماعی مدرن که بر اساس روش های علمی و تجربی عمل کند.
• تمرکز بر موضوعات مهم اجتماعی مانند خانواده، زنان و اقتصاد.

 برای حل چالش امروزی من پروژه « اصول ساخت تمدن اسلامی مدرن» را پیشنهاد می کنم.

این پروژه فکری در 10 بخش و 8 اصل تدوین شده است از جمله: مبانی مدرنیته و اسلام، نقش زبان عربی در تمدن اسلامی، منطق و معرفت شناسی، فقه اجتماعی و علم تجربی این پروژه که 45سال از عمرم را صرف آن کرده‌ام اکنون آماده انتشار و اجراست.